به گزارش وقت خبر، فضای امروز اقتصاد ایران، شاهد رویدادهای منحصر‌به‌فرد اقتصادی است که وقوع برخی از آن‌ها تاکنون در دنیا سابقه نداشته است. از این رو، زمانی که شرایط ویژه‌ای در اقتصاد به وجود می‌آید، ضرورت نوآوری و ایده‌پردازی صاحب‌نظران برای برطرف‌کردن چالش‌های اقتصادی ضرورت می‌یابد. در هیچ‌یک از مکتوبات و نظریه‌های متداول غرب، الگو و پیشینه نظری و عملی مشخصی درباره اقتصاد مقاومتی نمی‌توان یافت که برای مشکلات اقتصادی همچون تحریم بانک مرکزی، تحریم صنعت نفت در آن، نسخه شفافی ارائه شده باشد. شاید تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده باشد، اما در نظریه‌های اقتصادی، کمبود نظریه اقتصاد مقاومتی به چشم می‌خورد. درواقع، در شرایطی که انبوه الگوهای اقتصادی از حل مسائل اقتصاد ایران عاجز هستند و تحریم‌های گسترده غرب علیه ایران رو به گسترش است، ارائه و تبیین اقتصاد مقاومتی می‌تواند انقلاب عظیمی در عرصه اقتصاد ایران ایجاد کند.

اقتصاد مقاومتی برای مقابله با تحریم‌های بین‌المللی مطرح شده است. در حال حاضر، اقتصاد ایران باید بر اساس اصول درستی گام نهد تا بتواند بر تحریم‌های بین‌المللی غلبه کند و تهدیدها را به فرصت‌های اقتصادی تبدیل کند. اصولی که اقتصاد باید داشته باشد، اقتصاد مقاومتی را ایجاد کرده است. امروزه، بسیاری از کشورها با وجود شوک‌های اقتصادی خارجی در مقایسه با کشورهای دیگر تولید ناخالص سرانه بیشتری دارند. به نظر می‌رسد این موضوع تا حدی نشان‌دهنده وجود عواملی است که چنین آسیب‌هایی را خنثی می‌کنند. این عوامل بر اساس توانایی کشورها برای ساخت مقاومت اقتصادی‌شان توضیح داده می‌شود.

تاب‌آوری اقتصادی

مفهوم مقاومت، در ادبیات موضوعی معادل تاب‌آوری است و مقاومت اقتصادی یا اقتصاد مقاومتی نیز معادل «تاب‌آوری اقتصادی» است. در ادبیات موضوعی، هر جا از مقاومت صحبت می‌شود، اشاره به استعداد بازیابی و برگشت به وضعیت اولیه سیستم پس از مواجه‌شدن با شوک دارد. علاوه بر این تعریف، تعاریف متعدد دیگری برای تاب‌آوری اقتصادی وجود دارد، اما در این مقاله، منظور از تاب‌آوری اقتصادی، بهبود یا تعدیل اثرات منفی شوک‌های بیرونی است.

راهبردهای تاب‌آوری اقتصادی: دو راهبرد تاب‌آوری اقتصادی، مدیریت بهبود و اقدامات تسکینی هستند. هر دو راهبرد ممکن است تاب‌آوری اقتصادی ذاتی را ارتقا دهند. تاکنون هیچ‌یک از آن‌ها بر دیگری ترجیح داده نشده است. اقدامات تسکینی برای کاهش احتمال شکست و نیز کاهش آسیب‌پذیری از طریق ارتقای مقاومت اقتصادی عمل می‌کنند. مدیریت بهبود معمولاً در جهت فراهم‌سازی کمک‌های جانبی برای بنگاه‌ها و خانوارهایی که از شرایط پیش‌آمده متأثر شده‌اند و نیز کاهش دوره بهبود عمل می‌کند.

بخش اول مدیریت بهبود (یعنی اقدامات کمکی جانبی) با تاب‌آوری اقتصادی سازگاری ندارد، زیرا تاب‌آوری اقتصادی بر خوداتکایی گروه‌های اجتماعی در مفهوم گسترده‌تری از توانایی پایداری تأکید می‌کند. با وجود این، رهیافت کاهش دوره بهبود، نقش کلیدی در توسعه مفهوم تاب‌آوری اقتصادی برای دربرگرفتن عناصر پویا دارد. اصولاً تاب‌آوری را می‌توان در سه سطح خرد، میانی و کلان، بررسی کرد

استخراج شاخص تاب‌آوری اقتصاد: اصولاً برای ساخت شاخص تاب‌آوری اقتصادی، انتخاب متغیرها تاحدودی ذهنی است. در این مرحله، انتخاب متغیرها باید بر اساس مجموعه‌ای از معیارها همچون پوشش مناسب، سادگی و قابل فهم بودن، اجرایی‌بودن (استطاعت داشتن)، مناسب‌بودن برای مقایسه‌های بین‌المللی و شفاف بودن باشد. در این مقاله، برای ساختن شاخص تاب‌آوری اقتصادی، از چهار حوزه ثبات اقتصاد کلان، کارایی بازار خرد، حاکمیت خوب و توسعه اجتماعی استفاده می‌شود. این حوزه‌ها شامل متغیرهایی هستند که سیاست‌های اقتصادی به‌شدت بر آن‌ها تأثیرگذار هستند. در ادامه، این حوزه‌ها و متغیرهای تشکیل‌دهنده آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

براساس این گزارش، تحریم‌های اقتصادی همواره به عنوان یک سد در مقابل روند رشد اقتصادی و توسعه سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف ایرانی مورد توجه و تاکید کارشناسان اقتصادی و سرمایه‌گذاران خارجی بوده است؛ بر همین اساس ایالات متحده که نقش کلیدی در اعمال این تحریم‌ها علیه شرکت‌ها و دستگاه‌های دولتی ایرانی ایفا می‌کند، در اغلب موارد سعی کرده با برجسته‌سازی نقش این تحریم‌ها در یک روند فروپاشی مرتبط با اقتصاد ایران، از توسعه همه‌جانبه این کشور جلوگیری کند.

این در حالی است که هم‌زمان با تشدید تحریم‌ها در سال ۹۸ و تصمیم بسیاری از شرکت‌های خارجی برای خروج از بازارهای ایران به منظور در امان بودن از تبعات واکنش احتمالی ترامپ و ایالات متحده به همکاری‌های اقتصادی توسعه‌یافته با ایران، تعدادی از بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های بزرگ صنعتی ایرانی تلاش کردند تا با استفاده از چندین دهه تجربه فنی و مهندسی خود، همچنین بهره‌برداری از نتایج سرمایه‌گذاری چند ده ساله در زمینه تحقیق و توسعه، بخشی از نیاز کشور به محصولاتی که شرکت‌های خارجی تأمین کننده آن‌ها، بازارهای ایران را ترک کرده بودند، تأمین کرده و از بروز تبعات جدی اقتصادی و اجتماعی در کشور جلوگیری کنند.

یکی از صنایعی که بر اساس همین رویکرد، موفق به تعمیق ساخت داخل و تأمین بخش قابل توجهی از نیاز بازار همزمان با بازار گریزی برندهای خارجی از ایران شد و رهبر ایران نیز بارها بر لزوم حمایت همه‌جانبه دولت و دستگاه‌های اقتصادی از رشد و توسعه در آن، تاکید کرد، صنعت لوازم خانگی ایران بود.

کیوان گردان، مدیرکل وقت صنایع لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت، در تاریخ پنجم خردادماه ۱۴۰۰ در این زمینه به رسانه‌ها گفته بود: «امسال با همت فعالان این حوزه برای اولین بار در نیازهای اصلی لوازم خانگی خودکفا شدیم در حالی که حدود پنج سال پیش، بیش از ۶۰ درصد بازار ما در اختیار شرکت‌های خارجی (ال‌جی و سامسونگ) قرار داشت‌».

این افزایش سهم بازار هم‌زمان با تعمیق ساخت داخل و دستیابی به خودکفایی در این صنعت پیشران که براساس آنچه رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی سال ۱۴۰۰، «جهش» خوانده بودند، شکل گرفت و توجه یک نشریه انگلیسی (اکونومیست) قرار گرفته است.

اکونومیست در سرمقاله خود که ۱۲ مارس ۲۰۲۲ منتشر کرده، آورده است:

«وقتی یک در بسته می‌شود، در دیگری باز می‌شود. در دو هفته گذشته فشار جهانی بر فعالیت‌های مالی و اقتصادی روسیه به طرز چشمگیری افزایش یافت؛ این در حالی است که ایران تجربه آموزنده و هوشمندانه‌ای برای مقابله با تحریم‌ها و کاهش اثرات آن‌ها در نظام اقتصادی دارد. اقتصاد ایران در دهه گذشته تحت فشار تحریم‌های جهانی دچار رکود، کاهش ارزش و تورم مزمن شده و ضربه خورده، اما سقوط نکرده و این تا حد زیادی به این دلیل است که تولیدکنندگان ایرانی انعطاف‌پذیری زیادی در رابطه با مقاومت در برابر تحریم‌ها از خود نشان داده‌اند.

در این میان سه دلیل اصلی برای تاب‌آوری اقتصاد ایران در مقابل تحریم‌های سخت‌گیرانه اقتصادی وجود دارد؛ اولین دلیل نشت تحریم‌ها در بسیاری از موارد و قدرت ایران در دور زدن این تحریم‌ها است، دومین دلیل، تنوع محصولات صادراتی ایران به کشورهای جهان است که درواقع طیف وسیع صنایع تولیدی فعال در این کشور، این امکان را به حاکمیت ایران داده و سومین دلیل، جایگزینی واردات است که این هم با انعطاف زیاد و تلاش بی‌سابقه تولیدکنندگان ایرانی فراهم شده است.

در واقع کاهش ارزش پول ملی، کالاهای وارداتی لوکس را از دسترس بسیاری از ایرانیان خارج کرده اما برای تولیدکنندگانی که به بازار داخلی ۸۳ میلیونی خدمت می‌کنند، یک موهبت ویژه بوده است.

یکی از محلی‌ها در این زمینه می‌گوید: با خرید در تهران قادر به پیدا کردن لباس و لوازم خانگی باکیفیت ایرانی خواهید بود.

وی اذعان کرد: اگر شاخص جهانی خودکفایی وجود داشت، ایران در رتبه‌بندی بالایی قرار می‌گرفت».

صنعت لوازم‌خانگی در کشور یک صنعت پیشران است که به دنبال خود صنایعی چون فولاد و قطعه‌سازی را به حرکت درمی‌آورد. فعالان این صنعت طی سالیان گذشته سرمایه‌گذاری سنگینی انجام داده‌اند که این مهم موجب افزایش تولید و سهم بازار بین‌المللی و صادرات این صنعت شده است.

این صنعت علاوه بر افزایش تولید ناخالص داخلی کشور، با فعال کردن صنایع مرتبط با خود، موجب افزایش اشتغال در کشور شده است. یکی دیگر از اقدامات مهم این صنعت توجه و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه است که موجب دیده‌شدن اقدامات مؤثر صنعت در جوامع بین‌المللی شده است؛ به صورتی که مجله اکونومیست به صورت ویژه به رشد پیشرفت این صنعت پرداخته است.

با توجه به افزایش شدت تحریم‌ها علیه کشور، بخش تحقیق و توسعه در این صنعت می‌تواند با بومی‌سازی روش و تکنولوژی تولید، صنعت کشور را از تهدیدات بین‌المللی نجات دهد تا در مواقع حساس تحریم چرخ صنعت متوقف نشود.

منبع: ایمنا