یارانه پنهانی آب در جیب کشورهای خارجی/ محدودیت صادرات محصولات آب بر

به گزارش وقت خبر، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی در بسیاری از مناطق کشورمان کشت برخی از محصولات کشاورزی و افزایش تولید و خودکفایی آنها را به مخاطره انداخته است به همین دلیل کارشناسان و فعالان بخش کشاورزی معتقدند وزارت جهاد کشاورزی باید هر چه سریعتر راهکارهایی از جمله توسعه آبیاری‌های نوین، حذف آبیاری‌های سنتی، عدم اجازه برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت، کاهش کشت محصولات پرآب بر و توسعه کشت محصولات کم آب بر را در دستور کار خود قرار دهد.  با این حال طی سالیان اخیر نه تنها کشت محصولات پرآب بر کم نشده بلکه شاهد افزایش تولید این محصولات در کشور و به تبع آن افزایش صادرات این محصولات هستیم.

رکوردشکنی صادرات هندوانه در اوج کم آبی

در سال گذشته بیش از ۹۰۲ هزار تن هندوانه از کشورمان به کشورهای مختلف صادر شده که این میزان بالاترین رقم صادرات هندوانه در ۱۳ سال اخیر است این در حالی است که براساس آمارهای بلندمدت اقلیمی، سال ۱۴۰۰ یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های قرن ۱۴ هجری شمسی بوده است. با این حال نباید از ذکر این نکته غافل شد که ۹۵ درصد این محصول از آب تشکیل شده و برای تولید آن ۶۰ تا ۱۲۰ لیتر آب در هفته نیاز است.
برای تولید یک کیلوگرم هندوانه بسته به شرایط اقلیمی، بافت خاک و ارقام مورد استفاده ۲۰۰ تا ۴۰۰ لیتر آب مورد نیاز است. به همین ترتیب برای تولید یک هندوانه ۱۰ کیلویی ۴ هزار لیتر آب مصرف می‌شود.

همین امر باعث شده کشورهای مختلف از جمله کشور ترکیه که در همسایگی ایران قرار داشته و وضعیت منابع آبی و بارشی آن به مراتب بهتر از ایران است به جای افزایش تولید هندوانه به فکر واردات این محصول بیفتد.

اصلاح الگوی کشت

وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده با توجه به افزایش کشت قراردادی در کشور و خرید تضمینی محصولات کشاورزی قرار است از فصل زراعی آینده (ابتدای مهرماه سال جاری) الگوی کشت را در سراسر کشور به اجرا درآورد. در این باره محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با «ایران» اظهار کرد: وزارت جهاد کشاورزی حمایت‌های زیادی را برای کشاورزان در سال زراعی آینده در نظر گرفته است به همین دلیل بدون شک تا سه ماه شاهد اجرایی شدن الگوی کشت خواهیم بود.

خرید تضمینی محصولات کشاورزی در مناطق خشک

خوزستان یکی از استان‌هایی است که از طرفی با تنش شدید آبی طی سال‌های گذشته روبه‌رو بوده و از طرف دیگر کشت برنج در آن طی سال‌های اخیر افزایش یافته است، با این حال وزارت جهاد کشاورزی در سال جاری هر گونه کشت این محصول را در این استان ممنوع اعلام کرد. به همین دلیل اقدامات حمایتی برای کشاورزان توسط وزارت جهاد کشاورزی در نظر گرفته شده است به طوری که در همین خصوص علیرضا مهاجر معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی می‌‌گوید وزارت جهاد کشاورزی چهار محصول کشت تابستانه امسال، شامل سویا، ماش، کنجد و سورگوم در خوزستان را که قرار است به جای برنج در این استان کشت شود به صورت تضمینی خریداری خواهد کرد. این محصولات مقاوم به کم آبی با صرفه اقتصادی، جایگزینی مناسب برای کشت شلتوک که در سال زراعی جاری در خوزستان به طور کامل ممنوع است خواهد بود.

محدودیت صادرات محصولات آب بر

براساس آمارهای گمرک ایران، پنج قلم کالای عمده صادراتی بخش کشاورزی کشور در سه ماه نخست سال شامل هندوانه با ۱۳۳ میلیون دلار ارزآوری، گوجه فرنگی با ۱۱۰ میلیون دلار ، پسته ۶۶.۴ میلیون دلار ، سیب درختی ۳۴.۶ میلیون دلار و سیب زمینی با ۳۲.۲ میلیون دلار ارزآوری می شود.

با توجه به شرایط اقلیمی کشور، وزارت جهاد کشاورزی محدودیت صادرات محصولات آب بر و توسعه کشت محصولات راهبردی را در سال زراعی جدید در دستور کار قرار داده است‌.

ساداتی نژاد وزیر جهاد کشاورزی  در این خصوص می گوید: نگاه کلی ما این است که محصولات آب بر با کشت فراسرزمینی تولید و وارد کشور شود و در داخل تمرکز بر کشت محصولات راهبردی و کم آب باشد.

ساداتی نژاد کاهش جذابیت اقتصادی صادرات محصولات آب را یکی از راهکارهای توسعه الگوی کشت اعلام کرد.

با وجود آنکه سیاست وزارت جهاد کشاورزی افزایش عوارض صادراتی محصولات آب بر همچون هندوانه است تا صادرات این محصولات بشدت کاهش یابد، اما چندی پیش علیرضا مهاجر معاونت امور زراعت گفت: به طور کلی ۲ نوع محصول تولید می کنیم که یک‌نوع محصول خشک و دیگری تر است. تولید ماده خشک به سبب آنکه زمان زیادی می برد، درنتیجه آب بیشتری مصرف می کند، درحالیکه هندوانه جزو محصولاتی است که کمترین آب را به سبب مدت زمان کوتاه کاشت تا برداشت مصرف می کند و در مقایسه با میزان مصرف آب ماده خشک همچون کلزا بسیار بسیار کمتر است.

طبق گفته مهاجر معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی، ۱۰۰ درصد کشاورزی توسط بخش خصوصی است که با این وجود این مردم هستند که تصمیم می گیرند چه محصولی کشت کنند، ضمن آنکه هندوانه یکی از محصولات میوه ای است که مردم فقیر مصرف می کنند که بدلیل آفتاب خوب ایران و شرایط جنوب کشور اقدام به صادرات هندوانه می کنند.

معاون امور زراعت همچنین افزود: اگر مردم هندوانه نکارند، خیار یا گوجه فرنگی کشت می کنند که از نظر ما در بین‌ محصولات فرقی وجود ندارد، ضمن آنکه ما نمی توانیم مردم را مجبور به کشت یک‌محصول کنیم و این اجازه و قدرت هم ‌نداریم، لذا کار ما سیاست گذاری است تا بتوانیم به سبب قیمت تضمینی که برای محصولات اساسی گذاشتیم، مردم را به این سمت هدایت کنیم.

پرداخت یارانه پنهان به خارجی ها با صادرات هندوانه به آن سوی مرزها

رضا نورانی رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: بنابر سیاست وزیر جهاد کشاورزی صادرات محصولات کم آب باید جایگزین صادرات محصولات آب بر شود چرا که اگر هزینه آب بری یک کیلو هندوانه را حساب کنیم، بیش از ارزش صادرات آن است که براین اساس یارانه پنهان به مصرف کننده خارج پرداخت کردیم.

وی خاطرنشان کرد: بارها اعلام کرده ایم که جلوی صادرات و تولید محصولات آب بر همچون هندوانه باید گرفته شود، اما تازمانیکه سیاست عوارض از کل محصولات کشاورزی و میوه و تره بار به عنوان آب مجازی گرفته شود، به جایی نمی رسیم.

نورانی ادامه داد: در بحث واردات محصولاتی همچون گندم، جو و برنج وارد می شود که به جز برنج، مابقی کم آب هستند؛ از این رو در سیاست های تولید و صادرات باید تجدید نظر صورت گیرد.

رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: در سیاست های تولید و صادرات باید تجدید نظر صورت گیرد تا برای کشور ما که با کم آبی مواجه است، برنامه های کشت منظم انجام شود تا آب کشور هدر نرود. به عنوان مثال امروز ترکیه جلوی تولید محصولات آب بر همچون هندوانه را گرفته و در مقابل واردات را آزاد کرده است که با این وجود نه تنها پولی پرداخت نکرده، بلکه از تولیدکننده ایرانی یا هر کشور دیگر یارانه پنهان دریافت می کند.

با وجود آنکه کم آبی و خشکسالی هر دو کشور ما را تهدید می‌کند، لذا مسئولان با اجرای برنامه الگوی کشت و حمایت از کشت قراردادی محصولات راهبردی باید از هدررفت آب جلوگیری کنند.

متوسط آب مصرفی هر کیلو هندوانه ۲۵۰ تا ۲۶۰ لیتر

قاسم پیشه ور رئیس نظام صنفی کشاورزی گفت: با وجود قیمت پایین محصولات استراتژیک در مقایسه با صیفی و کشت ۲ تا ۳ بار صیفی جات در طول سال، افزایش کشت محصولات استراتژیک و حمایت ویژه از کشت قراردادی باید صورت گیرد تا قیمت این محصولات بر صیفی ارجحیت داشته باشد.

وی تصریح کرد: هندوانه به عنوان یکی از محصولات آب بر در استان های شمالی با آب طبیعی کشت می شود و حتی در زمین های شور هم که امکان کشت محصول دیگر وجود ندارد، هندوانه کشت می شود‌.

پیشه ور یادآور شد: دولت در بحث کشت قراردادی باید هزینه های کاشت را پرداخت کرده و قیمت منطقی متناسب با هزینه های تولید پرداخت کند تا کشاورزان دیگر رغبتی به کشت محصولات صیفی نداشته باشند.

رئیس نظام صنفی کشاورزی گفت: به طور متوسط برای تولید هر کیلو هندوانه ۲۵۰ تا ۲۶۰ لیتر آب مصرف می شود، اما برای برنج هر کیلو ۴۵۰۰ تا ۵۵۰۰ لیتر و در برخی استان ها تا ۵ لیتر آب هم مورد استفاده قرار می گیرد.

دولت با توسعه کشت قراردادی محصولات راهبردی و افزایش عوارض صادراتی محصولات آب بر باید به حفظ منابع آب کمک کند به طوریکه پول کشت قراردادی محصولات را در زمان تحویل پرداخت کند تا کشاورزان نسبت به تولید رغبت داشته باشند و به سراغ کشت محصولات صیفی نروند که صادرات آن نه تنها سودی ندارد، بلکه مبلغی به عنوان یارانه‌پنهان وارد جیب خارجی ها شود.

تولید هندوانه بیش از ۳ برابر نیاز کشور است

مجتبی شادلو نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران گفت: با وجود محدودیت آب و خاک، انتقادات زیادی به توسعه کشت هندوانه طی ۴ سال اخیر وارد است و رسانه ها و دولت به نوعی پیگیر هستند که به رغم آب بر بودن هندوانه، علت توسعه کشت و بی توجهی به هشدارها چیست؟

وی اذعان کرد: در مقطعی صادرات هندوانه از منظر اقتصادی ایده آل بود، اما برای چندمین سال متوالی است که صادرات به جهت آب بری بالا صرفه اقتصادی ندارد. این درحالی است که برخی افراد تصور می کنند با کاهش کشت محصول در یک سال، کالا در سال بعد اقتصادی می شود که متاسفانه طی سال های اخیر حتی در شب یلدا هندوانه نوبرانه با قیمت مناسبی در بازار عرضه شده است.

شادلو‌ می گوید: بنابر اظهارات کارشناسان آب و خاک، کشت هندوانه به سبب آب بری بالا، قیمت تمام شده آن با مصارف آب و خاک به صلاح نیست؛ بنابراین تولید محصولات استراتژیک غلات و دانه های روغنی، ضرورت دامداری ها و امنیت غذایی کشور است.

نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران گفت:  تولید کنونی هندوانه بیش از ۳ برابر نیاز کشور است که با اتخاذ محدودیت کشت محصولات آب بر نمی خواهیم سفره ها را محدود کنیم، بلکه بدنبال محدودیت صادرات آب مجازی هستیم چرا که  به رغم متوسط مصرف ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر آب برای تولید هر کیلو محصول، صادرات هندوانه با کیلویی ۲ تا ۳ هزار تومان همان رایگان است.

با وجود آنکه ترکیه جلوی کشت‌محصولات آب بر همچون هندوانه را گرفته، واردات آن از دیگر کشورها را آزاد کرده است که براین اساس تجار ترکیه از تهران تا شمال غرب با کمترین قیمت هندوانه را خریداری می کنند که با این وجود نه تنها پولی پرداخت نمی کنند، بلکه از تولیدکننده ایرانی یا هر کشور دیگری یارانه پنهان دریافت می کنند.