اقدامات بانک مرکزی در زمینه رمزریال

به گزارش وقت خبر، رمز ارزها از پروتکل‌های رمز گرافیکی و یا کدهای فوق‌العاده پیچیده برای رمزگذاری دیتاهای حساس و انتقال آن‌ها استفاده می‌کنند تا معاملات امنی را فراهم کنند. توسعه‌دهندگان رمز ارزها این پروتکل‌ها را بر پایه اصول پیچیده ریاضیات و مهندسی کامپیوتر بنا کرده‌اند که آن‌ها را غیرقابل نفوذ می‌کند. این پروتکل‌ها همچنین هویت افراد استفاده کننده از رمز ارزها را مخفی نگه می‌دارد و ردیابی و پیدا کردن آن‌ها را برای هر کسی و هر دولتی دشوار می‌کند.

ارز دیجیتال در دهه اخیر توانست به سرعت جای خود را بین بازار‌های سرمایه‌گذاری باز کند، به طوری که ارزش این بازار در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ از ۱.۶ میلیارد دلار به بیش از ۱.۴ تریلیون دلار رسید و این در حالی است که معمولا برای رسیدن بازار‌های دیگر به چنین رشدی نیاز به سال‌های بسیاری داریم.

هرچند بازار رمزارز‌ها خالی از ریسک نیست، اما مانند بیشتر بازار‌ها اگر سرمایه‌گذاران از تخصص، آگاهی و دانش لازم برخوردار باشند می‌توانند علاوه بر کسب سود‌های رضایت‌بخش در این بازار، از ارز دیجیتال به عنوان ابزاری شناخته شده بین المللی برای تجارت نیز استفاده کنند. به نحوی که در حال حاضر بیشتر کشور‌ها زمینه ورود قانونی سرمایه‌گذاران را به بازار رمز ارز‌ها تسهیل کرده اند.

با گسترش و پیشرفت روز افزون تکنولوژی بلاک چین، دولت‌ها هم به این فکر افتادن که ارز دیجیتال خودشون رو داشته باشن و از مزایای آن، از جمله کاهش هزینه‌های تراکنش‌های داخلی و بین‌المللی، شفافیت و… بهره‌مند بشن.

ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currencies) به اختصار CBDC یا ارز دیجیتال ملی یا رمز ارز ملی با الهام از بیتکوین و فناوری بلاک چین کاربرد نسبتا جدیدی در حوزه ارزهای دیجیتال هست. به عبارت دیگه ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نوع دیجیتالی ارز فیات هست که مطابق قوانین دولتی بانک مرکزی یک کشور به عنوان پول خلق شده. رویکرد طراحی ارز دیجیتال ملی با توجه به کشور صادر کننده و برنامه و امکانات اون کشور، احتمالا خیلی متفاوت خواهد بود. برخی از اجرا‌ها احتمالا مبتنی بر بلاک چین یا انواع دیگه ای از فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT) خواهد بود، در حالی که برخی نمونه‌ها احتمالا فقط روی یک پایگاه داده متمرکز هستن. در موارد مبتنی بر بلاک چین، برای نشان دادن شکل دیجیتالی ارز فیات از توکن استفاده می‌کنن.

درسته که اینطور استدلال کنیم، ایده ارز دیجیتال بانک مرکزی از رمز ارزهایی مثل ارز دیجیتال بیت کوین الهام گرفته شده، اما تفاوت آنها کاملا مشخصه. این نوع ارزها توسط یک دولت ساخته و ارائه و مدیریت میشن. ارزهای رمزنگاری شده مثل بیتکوین و اتریوم و… بدون حد و مرز و غیر متمرکز هستن و توسط هیچ دولت یا نهاد و سازمان متمرکزی صادر و اداره نمیشن. البته این موضوع به این معنی نیست که شما نمیتونین با یک ارز دیجیتال بانک مرکزی پرداخت‌های بین‌المللی انجام بدین، اما تو سیستم بیت کوین، اتریوم یا سایر رمز ارزها، مرز یا کشور هیچ معنی خاصی نداره.

این فرآیند به تازگی در ایران هم کلید خورده و اولین ثبت سفارش با استفاده از رمز ارز به ارزش ۱۰ میلیون دلار انجام شد. در واقع تسهیل معاملات تجاری را نیز می‌توان از کاربرد‌های مهم و اثرگذار ارز دیجیتال نام برد که در حال حاضر بسیاری از کشور‌ها از این روش بهره گرفته‌اند و سال‌هاست در این زمینه کار می‌کنند.

استفاده از رمز ارز در تجارت خارجی در حالی رسمی شده است که سال ۹۹ چنین مصوبه‌ای از سوی معاون اول وقت رئیس جمهور با همراهی بانک مرکزی ابلاغ شد، اما هیچگاه شکل عملیاتی به خود نگرفت تا اینکه بانک مرکزی دولت سیزدهم با اولویت قرار دادن این فرآیند نسبت به تکمیل فرآینده و به رسمیت شناختن این فعالیت‌ها به سرعت پیش رفت تا جایی که قرار است به زودی از «رمز ریال» رونمایی کند. طبق گفته رئیس بانک مرکزی این ارز‌ها صرفاً برای «جایگزینی اسکناس‌هایی که مردم در حال حاضر دارند» طراحی شده است و به زودی عملیاتی خواهد شد.

«ارز دیجیتال بانک مرکزی» یا Central Bank Digital Currency که به اختصار CBDC خوانده می‌شود، دارایی دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی بعضی کشور‌ها صادر و دولت‌ها آن را به عنوان پول رسمی دیجیتالی به رسمیت می‌شناسند. برخلاف بیت کوین که از سوی دولت‌ها صادر نشده و مرز‌های جغرافیایی برای معامله آن محدودیتی ایجاد نمی‌کند، پول دیجیتال بانک مرکزی توسط نهادی دولتی صادر و تحت نظارت‌های قانونی است. آنچه CBDC را از ارز‌های رایج متمایز می‌کند این است که به افزایش بالقوه کارایی پرداخت و کاهش هزینه‌ها منجر خواهد شد.

ورود بانک مرکزی به موضوع رمز ریال ملی با هدف نظارت و شفافیت بیشتر در مبادلات و تراکنش‌های افراد و ممانعت از خلق پول است و قرار نیست فعالیت بانک‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد.

در همین رابطه، علی صالح آبادی رئیس کل بانک مرکزی با این توضیح که رمزریال با رمزارز‌های جهان روا به کلی متفاوت است تاکید می‌کند که رمز ارزی که ما تعریف کرده‌ایم به این شکل است که افراد به جای اینکه اسکناس ریال را جابجا کنند می‌توانند از رمزریال یا ریال دیجیتال استفاده کنند، یعنی ریال دیجیتال جایگزین اسکناس ریال می‌شود. کار‌های آن هم انجام شده و طبق وعده‌ای که داده ایم این کار انشاالله به زودی به طور آزمایشی عملیاتی می‌شود. در واقع ریال دیجیتال ریالی است که ناشر آن بانک مرکزی است، همانند اسکناس ریال که از سوی بانک مرکزی منتشر می‌شود. البته در این زمینه نیاز به آموزش است که انشاالله کار‌های آن انجام خواهد شد.

تجربه دنیا در استفاده از رمزارز ملی

روسیه اخیراً اعلام کرد که برنامه‌های راه‌اندازی آزمایشی CBDC خود را برای آوریل ۲۰۲۳ تسریع می‌کند. امارات متحده عربی نیز تنها در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵ میلیارد دلار سرمایه ارز رمز را بر عهده داشته و سومین کشور بعد از لبنان و ترکیه بوده است. این کشور به دنبال رگولاتوری توسط نهاد‌های ناظر و با استفاده از تجربه فعالان در حوزه بلاکچین است که در آن می‌توان ضمن رعایت قوانین بین المللی از مواهب ارز رمز‌ها از جمله جابجایی سریع و ارزان‌تر پول استفاده کرد.

هرچند تعدادی کشور پیشرو ازجمله چین هم با یوان دیجیتال خود و همچنین کره جنوبی، قبلاً یک نسخه آزمایشی راه‌اندازی کرده‌اند؛ اما یک CBDC در مقیاس بزرگ هنوز مستقر نشده است.

ونزوئلا نیز در این زمینه پیشگام بود و در سال ۲۰۱۸ از ارز دیجیتال خود به نام پترو رونمایی کرد. بااین‌حال، پترو مشکلاتی دارد و توسط تعداد بسیار کمی از ونزوئلایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. رمز ریال ایران نیز یک CBDC محسوب می‌شود که بر روی فناوری بلاکچین عرضه خواهد شد. فناوری بلاکچین به افراد اجازه می‌دهد که یک کپی از تاریخچه تراکنش‌ها در یک دفتر کل توزیع شده نگه دارند تا توسط یک نهاد واحد کنترل نشوند.

مزیت‌های استفاده از رمزریال

به گفته معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی هدف «رمزریال» بانک مرکزی ایران بر مبنای حذف بانک‌ها در مسیر تعاملات مالی و تراکنشی نبوده است، چرا که بانک‌ها جزء جدایی‌ناپذیر تراکنش‌ها هستند. هدف از طراحی رمزریال در بانک مرکزی تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی (open money) است که با این فرآیند، پول دارای موجودیت هوشمند خواهد شد.

وی ادامه داد: به عنوان نمونه زمانی که فرد تسهیلاتی را به صورت رمزریال دریافت کند، این امکان برای بانک و تسهیلات‌دهنده فراهم می‌کند که مبلغ موردنظر دقیقاً در جایی سرمایه‌گذاری شود که هدف گذاری شده است. این در حالی است که در مورد اسکناس و سایر روش‌های انتقال وجوه امکان این ردیابی هوشمند برای تسهیلات‌دهنده و سیاستگذار وجود ندارد. به بیان بهتر رمز پول‌ها فضای نوآورانه‌ای در عرصه پولی ایجاد خواهد کرد و بانک‌های مرکزی دنیا به سمت استفاده از ظرفیت‌های آن در حال حرکت هستند.

از سوی دیگر عباس آشتیانی، رئیس انجمن بلاک‌چین ایران به رسمیت شناخته شدن رمز ارز‌ها در مبادلات تجاری کشور را اقدام بزرگی دانست و گفت: استفاده از ارزدیجیتال راهی برای دور زدن تحریم هاست و این موضوع کمک می‌کند تا تنوع بخشی سرمایه گذاری با چنین دارایی‌هایی در دنیا ایجاد شود.

به گفته او بهره گیری از رمز ارز‌ها برای انجام مبادلات تجارت خارجی روشی مناسب برای تسویه مبادلات تجاری است و به نوعی تنوع خاصی را در فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ایجاد می‌کند. همچنین رویکرد استفاده از رمز ارز‌ها در پی توسعه فن آوری‌های نوین در عصرارتباطات تجاری، معاملات بین المللی و … اقدامی درست است، زیرا هم اکنون برخی کشور‌ها به دنبال ایجاد پیمان‌های دوجانبه و چند جانبه پولی برای تسهیل تجارت کار می‌کنند بنابراین بهره گیری از این ابزار ارتباطی می‌تواند کمک شایانی به فعالان اقتصادی کند چرا که توسعه این کار بی تردید می‌توان استفاده از سوئیفت بانکی که شرایط خاص خود را دارد دور زده شود.

ساختار فنی رمزارز ملی

عرضه رمز ریال را می‌توان تغییر بزرگی در سیاست‌های پولی کشور به‌حساب آورد. در واقع ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی نیز رمز ارز هستند، اما ساختار فنی متفاوتی دارند و به‌طورکلی برای مهندسی مجدد پایه پولی عرضه می‌شوند. آن‌ها برای این کار از فناوری اساسی بیت کوین یعنی فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT) اقتباس می‌کنند.

وزارت صمت ایران نیز در به‌روزرسانی جداگانه‌ای اعلام کرد که رمز ارز بانک مرکزی در یک شبکه مجاز و فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT) عرضه می‌شود.

بانک‌های سنتی معمولاً سوابق مالی، مقدار پول یک فرد و معاملات وی را در دفتر کل واحد خود ذخیره می‌کنند. اما دفتر کل توزیع شده (DLT) به جای یک پایگاه داده مرکزی از چندین نسخه تشکیل می‌شود که هرکدام توسط یک نهاد مالی جداگانه ذخیره و مدیریت می‌شوند. سپس این دفاتر توسط بانک مرکزی کشور و از بالا مدیریت خواهند شد.

این نهاد‌های مالی، دفتر کل توزیع شده را با هم به اشتراک می‌گذارند و این همان چیزی است که به عنوان بلاکچین مجاز (permissioned blockchain) شناخته می‌شود؛ چرا که تنها تعداد معدودی از نهاد‌ها می‌توانند به بلاکچین دسترسی داشته باشند یا آن را تغییر دهند؛ بنابراین بانک مرکزی اعلام می‌کند که چه کسی می‌تواند به بلاکچین رمز ریال دسترسی پیدا کند و چه کاری می‌تواند با آن انجام دهد. این امر در تضاد با بلاکچین‌های بدون مجوز مانند بیت کوین است که به هرکسی اجازه مشارکت در تایید تراکنش‌های شبکه را می‌دهند.