آخرین نتایج حمایت مالی از پیام‌رسان‌های داخلی / انحصار و رانت در اکوسیستم پیام‌رسانی!

به گزارش وقت خبر، در مورد میزان دقیق استفاده مردم از شبکه‌های پیام‌رسان داخلی آمار دقیقی وجود ندارد. ‌گزارش‌های دولتی تاکنون، در چند نوبت تعداد کاربران آنها را بیش از ۲۰ میلیون نفر اعلام کرده است؛ آخرین بار ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، چند روز پیش در برنامه «نگاه یک» صداوسیما به این آمار اشاره کرد.

در شرایطی که تلگرام در ۱۰ اردیبهشت ۹۷ با دستور قضایی فیلتر شد، ایسپا در اسفند همان سال نظرسنجی‌ای را انجام داد که نشان می‌داد، که در آن مقطع ۵۵.۹ درصد مردم به استفاده خود از این اپلیکیشن ادامه می‌دادند و رشد چندانی در تعداد کاربران پیام‌رسان‎های داخلی رخ نداده بود (ایرنا).

نظرسنجی‌هایی که در تیر ۹۸ انجام شد نیز حکایت از این داشت که ۴۲.۸ درصد شرکت‌کنندگان از واتس‌اپ، ۴۲.۴ درصد از تلگرام، ۲.۸ درصد از سروش، ۰.۷ درصد از بله، ۰.۶ درصد از آی‌گپ، ۰.۵ درصد از گپ، ۰.۲ درصد از بیسفون و ۰.۱ درصد از ساینا استفاده می‌کنند؛ به گزارش ایسنا در آن زمان مجموع استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی به ۱۰ درصد هم نمی‌رسید. این خبرگزاری تاکید داشت حتی در زمان قطعی اینترنت نیز این پیام‌رسان‌ها نتوانستند از فرصت بدون رقیب، بهره قابل توجهی را ببرند.

حمایت‌های مالی و معنوی از پیام‌رسان‌های داخلی

با وجود این آمارها، مقام‌های حکومتی و دولتی بر حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تاکید دارند و برخی نیز با جدیت بر اعتماد مردم به این اپلیکشین اصرار می‌کنند.

این پیام‌رسان‌ها تاکنون از حمایت‌های مالی نیز برخوردار شده‌اند و گفته می‌شود برخی تسهیلات نیز در اختیار آنها قرار گرفته یا قرار است بگیرد.

برای مثال پرداخت وام پنج میلیارد تومانی به برخی پیام‌رسان‌ها در مقطعی خبرساز شد و اعتراضاتی را برانگیخت. این وام را سه پیام‌رسان دریافت کردند (ایرنا). اخیرا نیز رسانه‌ها از اختصاص بودجه ۴۰۰ میلیارد تومانی برای گسترش پیام‌رسان‌های بومی خبر داده‌اند (پیوست)؛ هر چند این خبر بعد اصلاح و تاکید شد که بودجه مورد اشاره صرف، راه‌اندازی یک مرکز داده اختصاصی شده که فقط مختص پیام‌رسان‌ها نیست.

همچنین، دو سال پیش شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که ۹ پیام‌رسان ویسپی، بیسفون پلاس، سروش، آی گپ، لنزور، جیک و پیک، گپ، بله و بی تالک، از امکانات رایگان و زیرساخت‌های لازم برخوردار شدند (ایران آنلاین). بعد از مدتی مقامات مسئول اعلام کردند حمایت از پیام‌رسان‌ها، به سه مورد از آنها محدود می‌شود.

هر کدام چند کاربر دارند؟

هر چند دسترسی به آمار دقیق کاربران این پیام‌رسان‌ها ممکن نیست، اما نگاهی به برخی پلتفرم‌ها می‌تواند برآورد کلی‌ای را در این مورد به دست بدهد. البته برخی افراد نیز این اپ‌ها را از طریق سایت‌های آنها دانلود می‌کنند و تعداد کاربران هر یک از این پیام‌رسان‌ها، بیشتر از آماری است که در ادامه می‌آید.

بررسی‌های تجارت‌نیوز نشان می‌دهد، پلتفرم مالی و اجتماعی بله از طریق کافه بازار، یک میلیون کاربر فعال دارد. تعداد دانلود این اپلیکیشن از طریق مایکت (یک استور اندرویدی ایرانی)، ۶۰ هزار بار و در پلی‌استور بیش از ۱ میلیون بار است.

پیام‌رسان سروش، در کافه ‌بازار ۵۰۰ هزار و پیام‌رسان سروش‌ پلاس ۲ میلیون نصب فعال دارد. تعداد دانلودهای سروش، در سایت مایکت یک میلیون و در پلی‌استور بیش از یک میلیون عدد است.

گپ در این سه پلتفرم به ترتیب ۲۰۰ هزار نصب فعال و ۴۰۰ هزار و بیش از یک میلیون دانلود دارد.

آیگپ (آی گپ)، از بستر کافه بازار، ۵۰۰ هزار کاربر فعال جذب کرده و تعداد دانلود آن در مایکت ۴۰۰ هزار و در پلی‌استور بیش از یک میلیون است. آی گپ +نیز در کافه بازار ۱۰ نصف فعال دارد.

کاربران فعال بیسفون در کافه بازار ۱۰ هزار نفر هستند. بیسفون پلاس هم از طریق مایکت ۶۰ هزار بار و از پلتفرم پلی‌استور بیشتر از ۱۰۰ هزار بار دانلود شده است.

مردم، جیک و پیک و ویسپی را به ترتیب ۲ هزار و ۲۰۰ هزار دفعه از طریق مایکت، دانلود کرده‌اند. بی تالک نیز در کافه بازار ۱۰۰ نصب فعال داشته است.

کاربران در پلتفرم‌های مختلف به بیشتر این اپلیکیشن‌ها سه یا چهار ستاره داده‌اند و میزان رضایت آنها بین دو و چند دهم تا سه و چند دهم است. در موارد استثنایی میزان رضایت بالاتر از ۴ است و به نظر می‌رسد اپلیکیشن «بله»، بیشتر از دیگر پیام‌رسان‌ها توجه کاربران را جلب کرده است؛ که البته این امر احتمالا به برخی خدمات انحصاری مالی و پرداختی این اپلیکیشن نسبت به دیگر پیام‌رسان‌ها باز می‌گردد.

در این میان شبکه اجتماعی عکس محور «لنزور»، با وجود برخورداری از حمایت‌های دولتی اخیرا اعلام تعطیل کرده است. این اپلیکیشن، محصول هلدینگ صباایده بود که سایت‌ها و اپلیکیشن‌های دیگری هم دارد از جمله آپارات، فیلیمو و سینماتیکت (تجارت‌نیوز در گزارشی با موضوع اینستاگرام ایرانی، به ماجری فعالیت و شکست لنزور پرداخته است).

پیام‌رسان‌ سروش هم که از حمایت قوی صدا و سیما برخوردار بود، اکنون چند ماهی است برای مزایده و واگذاری گذاشته شده است.

مدیر روابط‌عمومی گپ: وام‌ها مختص پیام‌رسان‌ها نبود

گپ، یکی از سه پیام‌رسانی محسوب می‌شود که وام پنج میلیارد تومانی شامل حال آنها شد. حسین کیانی، مدیر روابط‌عمومی این پیام‌رسان در گفتگو با تجارت‌نیوز تعداد کاربران فعال آن را سه و نیم میلیون نفر اعلام کرد.

وی توضیح داد: شورای عالی فضای مجازی، مصوباتی را برای حمایت از پیام‌رسان‌ها داشت که یکی از آنها پرداخت وام پنج میلیارد تومانی با سود هشت درصد بود. مدتی برای بازپرداخت آن به پیام‌رسان‌ها مهلت داه شد اما به تدریج باید این روند را آغاز کنند.

کیانی ادامه داد: این وام از محل وجوه اداره شده، پرداخت شده است و مختص پیام‌رسان‌ها نیست؛ به گونه‌ای که هر استارتاپی می‌تواند تقاضای دریافت آن را داشته باشد.

او در پاسخ به این پرسش که چرا برخی تیم‌های استارتاپی که نیازمند سرمایه بسیار کمتری هستند، نمی‌توانند این وام را دریافت کنند، گفت: نهاد متولی باید پاسخگوی این موضوع باشد ولی به هر حال وام پنج میلیارد تومانی مختص پیام‌رسان‌ها نبود.

وعده‌ها محقق نشد

مدیر روابط‌عمومی گپ بیان کرد: حمایت‌های مرحله دوم نیز جنبه مالی نداشتند و به دلیل مقیاس‌پذیری بیشتر، سه پیام‌رسان از میان فعالان این اکوسیستم انتخاب شدند.

کیانی مدعی شد: گپ محصول یک شرکت خصوصی است و به همین دلیل برای ارائه‌کنندگان آن اهمیت زیادی دارد که با تدوین مدل کسب و کاری و ارائه خدمات به مشتریان، به درآمدزایی برسند؛ در نتیجه به موضوع مقیاس‌پذیری هم توجه ویژه‌ای می‌کند.

او با گلایه از اینکه به وعده‌های مطرح شده برای حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی عمل نشد، گفت: قرار بود به آنها اجازه ارائه برخی خدمات پردختی و دولت الکترونیک داده شود. برای مثال گفته شد که پیام‌رسان‌ها می‌توانند آن دسته خدمات غیرحضوری را که اکنون سازمان‌های دولتی در بستر اینترنت ارائه می‌کنند، پوشش دهند. گپ، نامه‌نگاری‌های زیادی را در این زمینه انجام داده اما به جایی نرسیده است.

وابستگی بسیاری از پیام‌رسان‌ها به سازمان یا نهادی خاص

کیانی افزود: بسیاری از پیام‌‌رسان‌ها به سازمان یا نهادی وابسته هستند و به راحتی امکان ارائه برخی خدمات را پیدا می‌کنند. برای مثال مالکیت پیام‌رسان بله متعلق به بانک ملی است و به همین دلیل توانست ارز اربعین را توزیع کند اما چنین مجوزی به دیگر پیام‌رسان‌داده‌ها نشد. در این میان گپ ناچار است که برای دریافت مجوزهای مختلف تلاش کند و در بسیاری موارد نیز به جایی نمی‌رسد.

مدیر روابط‌عمومی گپ تاکید کرد: این مجموعه، اعتقادی به حمایت‌های مالی ندارد و تاکید دارد که حمایت‌ها باید به سمت انواع معنوی برود. برای مثال قوانین باید برای همه پیام‌رسان‌ها یکسان باشد و به برخی از آنها امتیازها و مجوزهای انحصاری اعطا نشود.

او ادامه داد: اکنون پیام‌رسان‌های وابسته، مشکلات بسیار کمتری دارند. برای مثال گپ با چالش تبلیغات تلویزیونی مواجه است اما روبیکا که در این حوزه فعالیتی نداشته و مدتی است که خود را پیام‌رسان معرفی می‌کند، بدون هیچ مشکلی تبلیغات تلویزیونی دارد.

کیانی افزود: در مورد شبکه شاد نیز چند مجموعه پیام‌رسان، وقت و هزینه زیادی را برای نزدیکی به استانداردهای وزارت آموزش و پرورش صرف کردند، اما کل پروژه بدون طی تشریفات قانونی به یک مجموعه سپرده شد.

پیام‌رسان‌ها؛ گوشت قربانی میان دولت و مردم

به طور کلی چرا دولت باید از کسب و کارها حمایت مالی یا معنوی کند و آیا آنها نباید در فضای رقابتی توانمندی خود را ثابت کنند؟ مدیر روابط‌عمومی گپ در پاسخ به این پرسش بیان کرد: این مجموعه تاکنون بارها اعلام کرده است که توقع حمایت مالی ندارد. حمایت معنوی نیز از بسیاری استارتاپ‌ها صورت می‌گیرد.

او افزود: برای مثال، در سال‌های گذشته، برخی سایت‌ها و پلتفرم‌های خارجی در حوزه بارگذاری ویدئو یا نمایش و فروش فیلم فیلتر شدند و برخی کسب و کارها در ایران از این امر نفع بردند. اما تمرکز جامعه روی پیام‌رسان‌ها قرار دارد و آنها به گوشت قربانی میان دولت و مردم تبدیل شده‌اند.

کیانی ادامه داد: این در حالی است که پیام‌رسانی مانند گپ، کسب و کاری خصوصی است ومدل تجاری دارد؛ در نتیجه برای درآمدزایی تلاش می‌کند.

فیلترینگ تلگرام؛ اقدامی اشتباه

مدیر روابط‌عمومی گپ، فیلترینگ تلگرام را نیز اقدامی اشتباه دانست و افزود: عموم مردم تصور کردند دسترسی به اپلیکیشنی که به آن نیاز دارند، در حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی مسدود شده است؛ در حالی که این موضوع، هیچ ارتباطی به پیام‌رسان‌ها نداشت و مسائل امنیتی پشت آن بود.

او تاکید کرد: نبود رقیب خارجی، همان تجربه آشنای خودروی ملی را تکرار می‌کند. ایجاد چنین شرایطی، هم به ضرر کسب و کارهاست و هم مردم. به ویژه اینکه، فیلترینگ تلگرام، به ایجاد رقابت میان پیام‌رسان‌های ایرانی نیز منجر نشد.

وجود رانت و انحصار در اکوسیستم پیام‌رسانی

کیانی افزود: اکنون روبیکا خود را مجموعه‌ای بدون رقیب می‌داند و به عنوان زیرمجموعه توسکا، تبلیغات تلویزیونی دیگر پیام‌رسان‌ها را ممنوع می‌کند. هر چند شاید ممنوعیت نوشته شده‌ای در این زمینه وجود نداشته باشد اما در عمل، سنگ‌اندازی‌های عجیب و غریب اداری مانع از هر نوع تبلیغ تلویزیونی پیام‌رسانی مانند گپ می‌شود.

به گفته او، حتی گپ قرار بود در برگزاری یک مسابقه تلویزیونی مشارکت داشته باشد اما به دلیل حضور این پیام‌رسان، آن مسابقه اصلا برگزار نشد.

کیانی ادامه داد: از سوی دیگر وجود یک پیام‌رسان مالی وابسته به بانک، باعث شده است دیگر رقیبان امکان ارائه خدمات پرداختی و مالی را نداشته باشند. اکنون برخی نهادها بخشنامه صادر می‌کنند که باید از پیام‌رسان خاصی استفاده شود و این امر برای آن مجموعه، رانت ایجاد می‌کند. شرایط موجود به ایجاد انحصار منجر می‌شود که نتیجه آن فساد و کاهش کیفیت است.

فیلترینگ تلگرام اشتباه بود

مدیر روابط‌عمومی گپ در حالی فیلترینگ تلگرام را اقدامی «اشتباه» می‌خواند که حدود دو ماه پس از مسدود شدن این اپلیکیشن در کشور، مدیران چهار پیام‌رسان گپ، سروش، ایتا و بیسفون، در بیانیه مشترکی خواهان تعیین تکلیف نسخه‌های غیررسمی تلگرام شدند (تابناک). این بیانیه در آن زمان با انتقاداتی مواجه شد مبنی بر اینکه که آنها به دنبال فیلترینگ هستند.

کیانی در این مورد توضیح داد: اگر کسی آن نامه را بدون غرض بخواند، درمی‌یابد که حرف پیام‌رسان‌ها این بود که اگر قرار است مردم از طریق هاتگرام و تلگرام طلایی به تلگرام دسترسی پیدا کنند، چرا خود اپلیکیشن اصلی در دسترس نباشد.

او با اشاره به نشت اطلاعات تعدادی از کاربران از طریق این پوسته‌های غیررسمی گفت: اگر چنین اتفاقی از سمت خود تلگرام رخ داده بود، این اپ ناچار به پاسخگویی می‌شد اما اکنون مسئولینی در قبال آن ندارد.

مدیر روابط‌عمومی گپ افزود: در شرایطی که چند صد سرور با پهنای باند خیلی خاص به هاتگرام و تلگرام طلایی اختصاص یافته بود، بعد از مدتی، هر دو جمع شدند و معلوم نشد آن همه منابع مالی که به آنها اختصاص یافته بود، به کجا رفت. اما هر زمان که نوبت به حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی می‌رسد، ماجرا در رسانه‌ها و جامعه پررنگ می‌شود.

او با اشاره به اخبار روزهای اخیر در مورد بودجه ۴۰۰ میلیارد تومانی برای پیام‌رسان‌ها گفت: با انتشار چنین خبری، باز هم دور جدیدی از حواشی برای این اپ‌ها آغاز شده؛ در حالی که این مبلغ، به راه‌اندازی مرکز داده اختصاص یافته و در واقع تنها برای کمک به پیام‌رسان‌ها نبوده است. اکنون استارتاپ‌ها نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.

مساله نبود امنیت در پیام‌رسان‌ها، جو رسانه‌ای است

آیا دلیل این اعتراضات و بی‌اعتمادی مردم به یپام‌رسان‌های ایرانی به موضوع امنیت بازنمی‌گردد؟ کیانی در پاسخ به این پرسش مدعی شد: موضوع نبود امنیت در پیام‌رسان‌های داخلی به یک شوخی می‌ماند. مردم از اپلیکیشن‌های مشابه استفاده می‌کنند و نگرانی‌ای در این زمینه ندارند.

او افزود: در زمانی که متاسفانه اینترنت قطع شد، مردم برای رفع نیازهای خود به پیام‌رسان‌های ایرانی رو آوردند و در آن زمان هم نگران موضوع امنیت نبودند.

مدیر روابط‌عمومی گپ مدعی شد: این موضوع، نوعی جو رسانه‌ای است و افرادی به آن دامن می‌زنند که منافع آنها در حضور پیام‌رسان‌های خارجی در کشور است.

کیانی در مورد برآورد کلی خود از پروژه ایجاد پیام‌رسان‌های داخلی در کشور گفت: با وجود همه مشکلاتی که در این اکوسیستم وجود دارد، ایران نمی‌تواند چنین فعالیت‌هایی را کاملا متوقف کند. برای حل چالش‌ها، کسب و کارها باید به سمت تجاری‌سازی خدمات خود بروند و فضای رقابتی بر این عرصه حاکم شود.

نتیجه حمایت‌ها چه می‌شود؟

به گزارش تجارت‌نیوز، در شرایطی که جامعه اکنون حساسیت‌هایی نسبت به اصطلاحاتی چون پیام‌رسان داخلی و اینترنت ملی دارند؛ این روزها فیروزآبادی، رئیس شورای عالی فضای مجازی بر ایجاد موتور جست‌وجوگر بومی هم تاکید می‌کند؛ پروژه‌ای که البته جدید نیست ولی به نظر می‌رسد اخیرا مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

باید دید آیا زمانی نتیجه همه هزینه‌هایی که برای حمایت از برخی کسب و کارها در چنین حوزه‌هایی شده است، مشخص می‌شود؟