اثر آزادی پول‌های بلوکه‌شده ایران روی دلار چیست؟

به گزارش وقت خبر , تحریم‌های آمریکا علیه ایران و همچنین عدم پذیرش لوایح FATF توسط کشور، دو عاملی هستند که در سال‌های اخیر موجب بلوکه شدن بخشی از دارایی‌های جاری در سایر کشورها شده‌اند. حال با ازسرگیری مذاکرات برای احیای برجام، بسیاری باور دارند یکی از نخستین اتفاقات پس از بازگشت آمریکا به توافق می‌تواند آزادسازی این ارزهای مسدود شده باشد. اتفاقی که احتمالا بدون تاثیر بر نرخ ارز در کشور نباشد.

احتمال تاثیر بر دلار از ۲ کانال

۱) نخستین تاثیر آزادسازی پول‌های بلوکه شده، کاهش فشار بر عرضه ارز و فراهم شدن زمینه‌ای برای کاهش نرخ دلار خواهد بود. در واقع در شرایط کنونی دست بانک مرکزی برای تامین ارز موردنیاز واردات و سایر انواع تقاضا تا حدی بسته است. همین مسأله منجر می‌شود در صورت کمبود عرضه، نرخ ارز به سمت بالا تمایل پیدا کند. البته قابل ذکر است که تقاضای تجاری و به ویژه تقاضای مسافرتی ارز در حدود یک سال اخیر به دلیل کرونا به شدت کاهش یافته‌اند. اما اگر محدودیت‌ها رفع شوند و تقاضا به حالت نرمال بازگردد، احتمالا فشار بر بانک مرکزی بیشتر نمایان شود. برآوردها می‌شود اکنون ایران برای انجام واردات ضروری خود تنها به اندازه یک الی یک و نیم ماه ارز در دسترس داشته باشد.

۲) اما آزادسازی ارزهای بلوکه تاثیر دیگری نیز می‌تواند داشته باشد و آن به مسأله ارزپاشی برمی‌گردد. سابقه دولت‌ها در ایران همواره نشان از تمایل آن‌ها برای سرکوب و پایین نگه داشتن اجباری قیمت دلار داشته است. حال در نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری احتمالا دولت به لحاظ سیاسی تمایل دارد سکان را با نرخ ارز پایین‌تری به دولت بعدی تحویل دهد. برای تحقق چنین هدفی باید عرضه در بازار افزایش یافته و اصطلاحا ارزپاشی صورت گیرد. اتفاقی که احتمالا بدون دسترسی به ارزهای مسدود شده در خارج از کشور کمتر محتمل باشد.

البته برخی کارشناسان بازار ارز عقیده دارند که سیاست‌گذار از مدت‌ها قبل بخشی از منابع خود را برای ماه‌های نزدیک به انتخابات کنار گذاشته است. اما از سوی دیگر برخی هم با توجه به شرایط نه چندان مناسب اقتصاد و تجارت و منفی بودن تراز تجاری کشور، معتقدند که دولت و بانک مرکزی عملا چنین امکانی را نداشته‌اند و حتی در صورت آزاد شدن این منابع هم احتمالا ارزپاشی چندان به شکل سابق امکان‌پذیر نباشد. ضمن آنکه همتی، رئیس کل بانک مرکزی بارها تاکید کرده است چنین اتفاقی نخواهد افتاد.

حجم ارزهای بلوکه شده چقدر است؟

به طور کلی رقم ۳۶ میلیارد دلار برآوردی است که از میزان این پول‌ها مطرح می‌شود. البته تخمین‌ها متفاوت است و گاها ارقامی همچون ۱۰۰ میلیارد دلار نیز از سوی برخی رسانه‌ها شنیده می‌شود.

بخشی از دارایی‌های محبوس مربوط به سفارش خرید اسلحه‌هایی است که هیچگاه به ایران نرسید و پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ پول‌های آن بلوکه شد. اما ۳۶ میلیارد دلار مجموع پول‌هایی است که طی سال‌های اخیر ناشی از فروش نفت به ایران برنگشته است.

برای آنکه درکی از بزرگی این اعداد داشته باشیم بد نیست اشاره کنیم که حجم معاملات هفتگی در بازار متشکل ارز هم‌اکنون رقمی حول و حوش ۳۰ میلیون دلار است. در سامانه نیما نیز با توجه به آنچه قبلا بانک مرکزی اعلام کرده است، می‌توان برآورد کرد میزان معاملات در طول یک هفته حدود ۷۰۰-۸۰۰ میلیون دلار باشد.

این ارزها در کدام کشورها هستند؟

از این بین حدود ۷ میلیارد در کره جنوبی، بیش از ۶ میلیارد در عراق، کمتر از ۲ میلیارد دلار در لوکزامبورگ است. در رابطه با ژاپن تخمین کمیته مشترک بازرگانی ایران-ژاپن حدود ۲ تا ۳ میلیارد دلار است. به تازگی یک میلیون دلار نیز در عمان برای انتقال به ایران با مانع مواجه شده است. در خصوص چین نیز اجماعی وجود ندارد، صدا و سیما ادعا می‌کند ۲۰ میلیارد دلار پول ایرانی‌ها در بانک‌های چینی مسدود شده است اما سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرده ایران دارایی بلوکه‌شده‌ای در چین ندارد. با توجه به حجم بالای کنونی مراودات با چین می‌توان تصور کرد آنچه خطیب‌زاده می‌گوید چندان نیز بی‌راه نباشد.

آزادسازی پول‌های مسدود در چه مرحله‌ای است؟

از بین کل ارزهای بلوکه شده محتمل‌ترین آن‌ها برای قرار گرفتن در صدر لیست آزادسازی پول‌های موجود در عراق است که هم‌اکنون یعنی طی هفته‌های گذشته به تدریج فرآیند آزادسازی برای آن‌ها آغاز شده است. چنانکه دیروز رئیس اتاق مشترک ایران و عراق اعلام کرد حجم پول‌های بلوکه شده و منابع ارزی ایران در عراق روزانه در حال تغییر است؛ به طوری که هر روز شاهد آزاد شدن حجمی از آن‌ها و از طرفی هم اضافه شدن آن‌ها به دلیل انجام صادرات کالا هستیم.

وی می‌گوید بانک‌های عراقی همکاری مفید و قابل قبولی با بانک مرکزی ایران داشته و همین همکاری منجر به دور زدن تحریم‌ها و در نتیجه انجام معاملات ارزی شده است. حجم دارایی‌های بلوکه شده ایران در کشور همسایه بین ۶ تا ۷ میلیارد دلار است که نگرانی زیادی برای آزادسازی آن نداریم.

نکته مهم آن است که هم‌اکنون آزاد کردن پول‌های بلوکه‌شده هم از طریق حواله ارزی یا همان پول نقد انجام می‌گیرد و هم از طریق واردات کالا از عراق به ایران که البته مورد دوم بیشتر از مورد اول است.

برخی فعالان بازار ارز پیش از این با توجه به آنکه تصور می‌کردند آزادسازی ارزهای مسدود با واردات کالا انجام می‌شود و نه به صورت نقدی و حواله‌ای، انتظار داشتند که این اتفاق تاثیر بسیار چشمگیری بر بازار ارز نداشته باشد. اما این واقعیت که بخشی از انتقال دارایی‌ها از طریق حواله انجام گرفته است می‌تواند برای بازار ارز اهمیت داشته باشد. در واقع اگر این اتفاق از طریق واردات انجام گیرد هم می‌توان انتظار داشت بازارساز در تامین تقاضای واردات کمتر تحت فشار باشد، اما آزادسازی با حواله می‌تواند بیشتر دست او را در تعیین محل مصرف این ارز و حتی ارزپاشی باز کند.

اما دیگر کشوری که در ماه‌های اخیر رایزنی‌های بسیاری برای همکاری با آن در این زمینه انجام شده، کره جنوبی است. اما علیرغم رفت و آمدهای بسیار مقامات دو کشور و وعده‌های متعدد کره‌ای‌ها، به نظر می‌رسد آن‌ها تا رفع تحریم‌های ایران از آزادسازی منابع خودداری کنند.

ضمنا اخیرا برای انتقال ارزهای ایران در عمان نیز گفت‌وگوهایی صورت گرفته است. به علاوه آنکه قرار است به زودی وزیر امور خارجه کشورمان سفری به مسقط داشته باشد. مشخص نیست آیا محور این سفر تنها به مباحث سیاسی محدود می‌شود یا تلاش برای آزادسازی پول‌های ایرانی در این کشور نیز انجام خواهد گرفت.