معمای کاهش آمار بیکاری با وجود افت تعداد افراد شاغل

به گزارش وقت خبر , کاهش نرخ بیکاری در شرایطی که اقتصاد ایران کوچک‌تر می‌شده، باعث شده تا افراد بسیاری در صحت آمارهای اعلام شده توسط مرکز آمار دچار تشکیک شوند. اما علت کاهش نرخ بیکاری چه بوده است؟ در گزارش هفتگی کیان به نقد و بررسی این اتفاق پرداخته شده است.

بیکاری چگونه محاسبه می‌شود؟

طبق استاندارهای آمارگیری، نرخ بیکاری عبارت است از بخشی از جمعیت فعال (افرادی که میل به کار کردن دارند) که در جست‌وجوی کار هستند اما در هنگام آمارگیری شغلی نداشته‌اند. به عبارتی دیگر بخشی از افراد بزرگ‌تر از ۱۵ سال که به فعالیت‌هایی مانند دانش‌آموزی و دانشجویی، خانه‌داری و… مشغولند و افرادی که در این محدوده سنی هستند اما انگیزه‌ای برای کار ندارند، در هنگام احتساب آمارهای بیکاری جزو جمعیت غیرفعال شمرده می‌شوند.

حال بررسی جمعیتی ایران نشان می‌دهد حدود سه چهارم جمعیت کشور در محدوده سنی ۱۵ سال و بیشتر هستند. حدود ۴۱ درصد از این جمعیت را «جمعیت فعال» تشکیل می‌دهد و ۵۹ درصد دیگر جمعیت غیرفعال هستند. به عبارتی نرخ مشارکت اقتصادی در ایران تنها ۴۱ درصد است که از اغلب کشورهای توسعه یافته جهان کمتر است.

چرا بیکاری کاهش یافت؟

حال از ۲۵.۶ میلیون جمعیت فعال ایران، ۹۰.۲ درصد افراد دارای شغل هستند و ۹.۸ درصد «بیکار» محسوب می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد جمعیت شاغل ایران از ۲۴ میلیون و ۷۵۰ نفر در تابستان ۹۸ و پیش از شیوع کرونا به ۲۳ میلیون و ۱۳۵ هزار نفر در پایان زمستان ۹۹ کاهش یافته است. به عبارتی دیگر تعداد شاغلان ایرانی طی تنها ۱.۵ سال بیش از ۱.۶ میلیون نفر کاهش داشته است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد تناقض کاهش تعداد افراد شاغل همزمان با افت نرخ بیکاری، به علت کاهش جمعیت فعال و افزایش جمعیت غیرفعال در ایران است. به‌طوری که جمعیت غیرفعال از ۳۳ میلیون و ۹۵۰ هزار نفر در بهار ۹۸ به ۳۷ میلیون نفر در پایان زمستان ۹۹ رسیده است.

چرا انگیزه کار کردن از بین رفته است؟

بررسی روند بلندمدت آمار نرخ مشارکت اقتصادی در بین افراد سنین ۱۵ سال به بالا در کشور، حاکی از کاهش شدید این نرخ تحت تاثیر موج خروج جوانان از بازار کار و ورود به دانشگاه‌ها برای ادامه تحصیل در ۵ سال ۸۸ تا ۹۲ است.

نرخ مشارکت اقتصادی، نشانگر خوبی از فضای کلی حاکم بر اقتصاد و اشتغال هر کشور است. این نرخ در ۲۰ سال گذشته در بهترین حالت خود، فاصله محسوسی با متوسط جهانی داشته است. میزان مشارکت در اقتصاد ترکیه که مشابهت جمعیتی و فرهنگی خوبی با کشور ایران دارد در محدوده ۵۲ درصد قرار دارد.

با خروج موج جوانان تحصیل کرده از دانشگاه‌ها از یکسو و عدم ارتقای زیرساخت‌های بهره‌وری در تولید و عدم ورود تکنولوژی در صنایع کشور و پابرجا ماندن وابستگی به سرمایه و نه نیروی کار متخصص در اقتصاد، تناقض‌ها در بازار کار در سال‌های اخیر افزایش یافته است.

چرا افت نرخ بیکاری با واقعیت اقتصاد ایران نمی‌خواند؟

چرایی اینکه روند نزولی نرخ بیکاری کشور، شرایط اقتصادی را تبیین نمی‌کند را باید در شوک‌های اقتصادی و کاهش (افزایش) جدی درآمدهای نفتی در مدت کوتاه، جستجو نمود.

با توجه به سرمایه پایه بودن اقتصاد ایران و سهم تنها ۱۸ درصدی نهاده نیروی کار در رشد اقتصادی، شوک‌های منفی یا مثبت درآمدهای نفتی به سرعت در رشد اقتصادی منعکس می‌شوند اما این تغییرات در همان دوره تاثیر خود را روی بازار کار نمی‌گذارد، چرا که صاحبان بنگاه‌ها تعدیل نیروی بنگاه را به سرعت انجام نمی‌دهند.

به‌عنوان مثال، در رشد منفی ۷.۵ درصدی سال ۹۸، تأثیر درآمدهای نفتی منفی ۶.۵ درصد بوده است، بنابراین علی‌رغم همبستگی رشد اقتصادی و نرخ بیکاری به‌صورت ذاتی، در شرایط وارد آمدن شوک‌های اقتصادی، بازار کار به تدریج و نه به‌سرعت به کاهش (افزایش) رشد اقتصادی واکنش نشان خواهد داد و فاصله‌گیری آمار منفی رشد اقتصادی و آمار مثبت حاصل از کاهش نرخ بیکاری، از نظر معنایی طبیعی به‌نظر می‌رسد.