ایران چه زمانی با بحران سالخوردگی جمعیت مواجه می‌شود؟

به گزارش وقت خبر , به گفته کارشناسان امر، ایران تا سال ۱۴۲۰ به سن سالمندی و پیشی گرفتن سرعت رشد تعداد سالمندان از رشد کل جمعیت می‌رسد؛ دغدغه‌ افزایش جمعیتی که سال‌هاست مطرح می‌شود و همچنان بی‌پاسخ مانده و می‌توان گفت تنها اقدام جدی مسئولان در این راستا تدوین طرح “جوانی جمعیت و حمایت از خانواده” بوده که آن هم مورد انتقادات جدی از سوی صاحب نظران واقع شد.

اگرچه به گفته مسئولان در سال ۹۹ با توجه به پاندمی کووید ۱۹ و کاهش هزینه‌های مراسمات و تشریفات ازدواج، شاهد افزایش پنج درصدی ازدواج بودیم اما به طور کلی مسائل پیرامون عدم حرفه آموزی جوانان، بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی، مشکلات اقتصادی، مشکلات تهیه مسکن، هزینه‌های گزاف تشکیل خانواده و زندگی مستقل و… همگی دست به‌دست هم داده تا ازدواج و تشکیل خانواده به ریسکی بزرگ برای جوانان تبدیل شود.

از سوی دیگر همین مشکلات نیز دامن گیر زوج‌های جوان نیز شده، به طوری که به دلیل هزینه‌های بالای زندگی به داشتن یک فرزند اکتفا کرده و یا اصلا به فرزندآوری و بچه‌دار شدن فکر نمی‌کنند.

انفجار عمودی سالخوردگان در راه است

سیده فاطمه محبی، کارشناس مطالعات اجتماعی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، معتقد است که ایران تا سال ۱۴۲۰ به سن سالمندی رسیده و با پدیده انفجار عمودی سالخوردگان (پیشی گرفتن سرعت رشد تعداد سالمندان از رشد کل جمعیت) روبه‌رو خواهد شد.

به گفته وی، جمعیت کشور در دهه‌های آتی با سالخوردگی مواجه می‌شود و نسبت افراد مسن به افراد جوان افزایش خواهد داشت. همچنین برای جلوگیری از پیامدها و تبعات افزایش سالمندی در کشور باید دستگاه‌های سیاستگذار درصدد شناسایی و حل مشکلات و نیازهای سالمندان برآیند و وضعیت را رصد و پایش و برنامه ملی برای سالمندان در سال‌های آتی تدوین کنند.

جمعیت سالمند کشور چند میلیون نفر است؟

این کارشناس که در یک برنامه رادیویی سخن می‌گفت، اظهار کرد: اکنون جمعیت سالمند بالای ۶۰ سال کشورمان با رقم ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر، حدود ۹.۹ درصد جمعیت کشور است. رشد سالمندی کشور ۲ برابر رشد جهانی است و در سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ حدود ۲۶ تا ۳۱ میلیون جمعیت سالخورده در کشور خواهیم داشت که یک چهارم جمعیت کشور خواهد بود.

وی با بیان اینکه سالخوردگی جمعیت با کاهش باروری اتفاق می‌افتد، بر لزوم گسترش گفتمان فرزند آوری تاکید کرد و افزود: باید از طریق مراکز مختلف بهداشتی، اساتید دانشگاه ها، تصویری از سالخوردگی کشور که در دهه‌های آینده با آن مواجه هستیم ترسیم شود تا همه باور کنند که افزایش جمعیت سالخورده چه تبعاتی و فشاری از لحاظ درمانی، بهداشتی و اقتصادی و اجتماعی بر کشور وارد می‌کند.

این حقوقدان و پژوهشگرحوزه خانواده ادامه داد: با کاهش باروری در آینده ما با کمبود و نبود نیروی کارجوان در کشور مواجه هستیم و فشار مضاعفی بر نیروی جوان وارد می‌شود و همچنین از سوی دیگر نیز جمعیت سالخورده ما مشارکت اقتصادی نخواهد داشت و هزینه‌های بازنشستگی، بیمه، بهداشت و درمان سالخوردگان فشار مضاعفی به سیستم بیمه و بازنشستگی وارد می‌کند.

دلایل کاهش فرزندآوری در دهه‌های اخیر

همچنین ناهید دیناروند کارشناس جمعیت روانشناس بالینی، مشاور خانواده و پژوهشگر تک فرزندی نیز که در این برنامه حضور داشت، مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها و الزامات الگوی شهرنشینی را از دلایل کاهش فرزندآوری در دهه‌های اخیر دانست و گفت: با آموزش و حمایت از روستاییان می‌توان از مهاجرت روستائیان جلوگیری و از فشار مضاعف به شهرها پیشگیری کرد.

به گفته وی، مقوله پیری و سالخوردگی جمعیت مختص کشور ما نیست و کل جهان درگیر این مسئله است ولی با توجه به وضعیت ایران به عنوان کشور مقتدر در خاورمیانه باید افزایش جمعیت جوان مورد تاکید بیشتر قرار گیرد.

این پژوهشگر تک فرزندی معتقد است که شعار فرزند کمتر زندگی بهتر، لقمه‌ای بود که غربی‌ها برای ما گرفتند در حالی که در برخی کشور‌های دیگر خانواده‌ها تا ۱۱ فرزند هم دارند.

دیناروند بر لزوم تدوین قوانین و سیاست‌های تشویقی برای فرزند آوری تاکید کرد و افزود: افزایش مرخصی زایمان از شش ماه به ۹ ماه و مرخصی دو هفته به پدر فرزند از جمله تصمیماتی است که اگر تمام دستگاه‌ها ملزم به انجام آن باشند در تشویق به فرزندآوری بسیار نقش موثری خواهد داشت.

این کارشناس جمعیت و روانشناس بالینی، تصریح کرد: برای تغییر رفتار، باید استمرار و تکرار وجود داشته باشد و برای تغییر نگرش تک تک افراد جامعه و مسئولان باید صدا و سیما و آموزش و پرورش پیامدها و تبعات سالخوردگی جامعه و لزوم بر فرزند آوری را مرتبا تکرار کند تا تغییر نگرش و باور ایجاد شود.

در این بین نیز می‌توان گفت جدی‌ترین اقدام مسئولان در این راستا، تدوین طرح “جوانی جمعیت و حمایت از خانواده” در مجلس شورای اسلامی بوده است که اجرای آزمایشی آن برای هفت سال در اسفند ۹۹ توسط نمایندگان مجلس تصویب شد.

تا چندین دهه آینده شاهد سونامی سالمندی در ایران خواهیم بود

علیرغم اینکه تصور می‌شد پس از سال‌ها معطل ماندن این طرح در مجلس شورای اسلامی، که پس از حدود شش سال با اجماع و اتفاق نظری به تصویب رسیده اما به گفته صاحب نظران اشکالات قابل توجهی در برخی مواد آن وجود دارد. مهم‌ترین آن مربوط به مباحث پیرامون اختیاری کردن غربالگری مادران باردار می‌شود که بررسی مجدد طرح را ضروری کرده است.

اما فارغ از ایرادت وارد شده به برخی مواد این طرح، مشوق‌های خوبی نظیر اختصاص زمین ۱۵۰ تا ۲۰۰ متری به خانواده‌ها را برای تولد فرزند سوم و… در جهت افزایش فرزندآوری و به طور کلی افزایش و جوانی جمعیت در آن پیش‌بینی و وعده شده است.

صالح قاسمی، جمعیت پژوه نیز در گفت‌وگو با رادیو، درباره طرح یاد شده اظهار کرد: در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده که مجلس اخیرا تصویب کرده است راهکارهای خوبی برای حمایت از خانواده‌ها و مشوق هایی برای فرزندآوری پیش‌بینی شده است که امید می‌رود دولتی روی کار بیاید که مصوبات این قانون را اجرا کند.

کارشناس آمارها و سیاست‌های جمعیتی ایران و جهان تاکید کرد: متاسفانه در ۷ سالی که از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت می‌گذرد شاهد این بودیم که دولت فعلی کوچکترین توجهی به سیاست‌های جمعیتی نکرد.

قاسمی با بیان اینکه تا چندین دهه آینده شاهد سونامی سالمندی در ایران خواهیم بود گفت: متاسفانه کشور آماده سونامی سالمندی نیست. این امر به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشور آسیب وارد کرده و کشور را دچار مشکل‌های جدی خواهد کرد.

لزوم استفاده از تجارب جهانی برای ارائه مشوقهای فرزندآوری به خانواده‌ها

وی افزود: مدیریت بحران سالمندی در کشور هیچ راهی به جز سرمایه‌گذاری و حمایت از خانواده هایی که در سنین باروری هستند ندارد و باید با استفاده از تجارت جهانی به خانواده‌ها مشوق‌های اقتصادی و فرهنگی بدهیم تا به فرزند آوری ترغیب شوند.

این جمعیت پژوه با اشاره به عدم وجود برنامه و تدبیر لازم برای مواجه با افزایش جمعیت سالمندی در کشور اظهار کرد: همه کشور‌های جهان سند جامع برای سالمندی دارند ولی ایران سند و برنامه‌ای ندارد و مسئولان همانگونه که هر سال با آمدن یک باران غافلگیر می‌شوند متاسفانه برای سالمندی هم برنامه ندارد.

قاسمی سالمندان را نور چشم و ذخیره جامعه و خانواده‌ها دانست و گفت: پیامدهای سالمندی در کشور بسیار گسترده و جدی بوده و پیامدهای حوزه اقتصادی نسبت به حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی بیشتر خواهد بود.

یک سوم جمعیت ایران طی دهه آینده، ۶۰ سال به بالا می‌شوند

این آینده پژوه و آسیب شناس با اشاره به اینکه مطالعات نشان می‌دهد هزینه‌های بهداشتی و درمانی یک سالمند چهار و نیم برابر یک جوان است افزود: در دهه آینده یک سوم جمعیت کشور را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می‌دهد.

مسئولان به فکر اصلاح الگوی جمعیتی باشند

وی با اشاره به اینکه نرخ باروری کشور نیز موازی با سطح سالمندی در حال کاهش است گفت: در صورتی که دولت و مسئولان مربوطه به فکر اصلاح الگوی جمعیت و فرزندآوری نباشند، طی سال‌های آینده همچون کشورهای غربی دچار بحران و رکود جمعیت خواهیم شد و تمامی ابعاد اجتماعی و اقتصادی کشور نیز با مشکل کنترل جمعیت سالمند کشور مواجه خواهد شد.

مشکلات اشتغال و معیشت جوانان

اما بسیاری از کارشناسان مهم‌ترین مسئله در کاهش ازدواج، فرزندآوری و نهایتا کاهش جمعیت را معطوف به مشکلات اشتغال و معیشت جوانان می‌دانند.

محسن ابراهیم پور، جمعیت شناس و استاد دانشگاه نیز در گفت‌وگویی رادیویی با اشاره به اینکه طبق شاخصهای جمعیتی، حال جمعیت ایران در سال‌های آینده خوب نخواهد بود، اظهار کرد: دولت باید جوانان ۳۰ تا ۳۵ ساله که اکثراً مجرد هم هستند را به کار و شغل ثابت و پایدار بارور کرده و برای آنها برنامه‌ریزی کند.

ابراهیم پور تغییر نظام برنامه‌ریزی برای سالمندان را لازم دانست و تأکید کرد: مسئله اصلی ما سالمندی نیست بلکه لزوم برنامه‌ریزی برای استفاده از این نیروی انسانی متخصص و دارای انگیزه است که توانایی آن را هم دارند. سالمندی یک بحث تخصصی جامعه شناسی و زیست شناسی است.

وی با تذکر این نکته که سالمندی به معنای ناتوانی نیست، افزود: ما افرادی را سراغ داریم که ۹۰ ساله هستند و به عنوان استاد دانشگاه و پزشک فعالیت می‌کنند و از این جنبه هیچ مشکلی ندارند.

این استاد دانشگاه بازتعریف مفهوم سالمندی و استفاده از نیروی کار در سنین بالا را ضروری خواند و اظهارکرد: متاسفانه میانگین سن بازنشستگان در ایران ۴۹ سال است و این موضوع باید اصلاح شود.

این جمعیت شناس با تاکید بر لزوم تغییر و اصلاح قوانین در این حوزه این را هم گفت که درحال‌حاضر تمرکز جمعیت بزرگترین ضربه را به کشور ما می‌زند و این درحالیست که با برنامه‌ریزی منطقه‌ای می‌توان توسعه متوازنی را در جمعیت کشور ایجاد کرد.

وی با انتقاد از اینکه معمولاً تأمین اجتماعی حیاط خلوت دولتها هستند و هیچ گونه نظارتی هم بر آن نمی‌شود گفت: ارگانی که پاسخگو نباشد معمولاً سیاست گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آن هم بلند مدت نیستند.

با توجه به نظرات کارشناسان حوزه جمعیت شناسی، وضعیت جمعیتی ایران به نقطه‌ای رسیده است که دیگر اظهار نگرانی درباره آن کار به جایی نمی‌برد بلکه نیازمند اقدامی جدی و عملی مبتنی بر تخصص و برنامه‌ریزی است؛ اقدام و برنامه‌ای که در تدوین آن از نظرات کارشناسی تمامی صاحب نظران ذی ربط استفاده شود تا ایرادات طرح‌های تدوین شده به حداقل ممکن رسد.